Terwyl die wêreld se aandag op die verwoestende bosbrande in Los Angeles is, veg Suid-Afrika teen sy eie eskalerende bosbrandkrisis. Data van Working on Fire (WOF) toon dat bosbrande in Desember 2024 amper verdubbel het in vergelyking met Desember 2023, wat ’n bekommerende globale neiging weerspieël wat deur klimaatsverandering aangedryf word.
Suid-Afrika se Bosbrand Styging
In Desember 2024 het Working on Fire-spanne 100 bosbrande behandel, teenoor 51 in dieselfde maand die jaar daarvoor – ’n 96% styging. Bosbrande buite seisoen het ook met 67.6% gestyg, van 105 voorvalle in 2023 na 176 in 2024.
Die Wes-Kaap bly die mees geraakte gebied, met 42 bosbrande in Desember 2024 alleen, terwyl die Oos-Kaap ook beduidende vuuraktiwiteit gehad het. Hierdie tendense weerspieël die alarmerende frekwensie en intensiteit van bosbrande wêreldwyd.
“Hierdie syfers herinner ons daaraan dat Suid-Afrika nie immuun is teen die globale bosbrandkrisis nie,” het Trevor Abrahams, Besturende Direkteur van Working on Fire, gesê. “Terwyl die wêreld na Los Angeles kyk, veg ons brandweermanne ook teen toestande wat al hoe meer deur klimaatsverandering aangedryf word.”
Globale Parallelle: Lesse uit LA en Suid-Afrika
Die verwoestende bosbrande wat tans in Los Angeles woed, weerspieël die uitdagings wat Suid-Afrika in die verlede ondervind het, insluitend die 2017 Knysna-brande. Hierdie sluit in:
Onseisoenale Brande: Brande wat buite tradisionele seisoene voorkom, gedryf deur langdurige droogtes en onreëlmatige weer.
Ekstreme Toestande: Orkaanwinde in LA en stormwinde in Suid-Afrika versterk die intensiteit en verspreiding van brande.
Operasionele Uitdagings: Gevaarlike toestande keer dikwels lugbrandbestryding in die vroeë stadiums.
“Hierdie gesamentlike uitdagings beklemtoon die globale skaal van die klimaatkrisis,” het Abrahams gesê. “Suid-Afrika en Los Angeles is deel van ’n groeiende lys van streke wat met meer gereelde en ernstige bosbrande worstel. Die tyd om op te tree is nou – plaaslik en globaal.”
Suid-Afrika se Stryd teen Brande
Working on Fire-spanne was in die voorpunt van die somerbrandseisoen se brande in die Wes-Kaap die afgelope maand:
Swartberg Berge: 15,000 hektaar is in ’n nege-dae operasie verbrande met 212 brandweermanne en lughulpbronne wat 194,000 liter water gedruip het.
Jongensfontein: Die langste brand van die seisoen, wat 18 dae geduur het.
Theewaterskloof Dam: ’n Kompleks, 13-dae operasie met meer as 30 brandweermanne.
Lughulpbronne het ’n kritieke rol gespeel, met helikopters en vaste-vlerk vliegtuie wat 245 vliegure afgelê het en twee miljoen liter water in Desember 2024 gedruip het.
’n Appèl vir Globale en Lokale Aksie
Soos die brande in LA die kopskakels oorheers, beklemtoon Suid-Afrika se toenemende bosbrandkrisis die dringende behoefte aan aksie:
Beleg in Hulpbronne: Versterk openbare-private vennootskappe om brandbestrydingskapasiteit te verbeter.
Deel Kennis: Werk saam op ’n globale vlak om gevorderde brandbestrydingstrategieë en voorspellende tegnologieë aan te neem.
Bestry Klimaatsverandering: Adres die wortels van die probleem om die frekwensie en intensiteit van bosbrande te verminder.
Oor Working on Fire
Die Working on Fire-Kishugu Gesamentlike Onderneming is Suid-Afrika se leidende bosbrandbestuur organisasie, wat grond- en lughulpbronne kombineer om bosbrande te bestry. Met gevorderde opleiding en uitgebreide ervaring, bly WOF toegewyd om gemeenskappe en ekosisteme te beskerm te midde van toenemende brandseisoene.
Toe Quinty Rabophala in 2018 besluit het om te begin boer, was sy geïnspireer deur haar familie se liefde vir landbou en haar droom om ’n verskil te maak.
In 2020 het sy haar meestersgraad in Landbou-ekonomie gekombineer met haar passie vir praktiese boerdery en Kenokatha Farms gestig – ’n besigheid wat volhoubaarheid en groei eerste stel, al was dit te midde van die Covid-19-uitdagings.
Hierdie jaar het haar harde werk vrugte afgewerp toe sy twee groot toekennings losgeslaan het: Top Entrepreneur vir die Siyakhula-program en Vrou in Besigheid Kampioen by die 10de Nasionale Ontwikkelingstoekennings, aangebied deur Black Umbrellas. Black Umbrellas help 100%-Swart klein besighede om hul volle potensiaal te bereik deur ’n inkubasieprogram.
Quinty het begin op ’n klein 1,5-hektare plot in Midrand, Johannesburg. Vandag het sy haar onderneming uitgebrei na ’n agt-hektare plaas in Botlokwa, Limpopo, asook haar familie se 10-hektare plaas in Mashite, Lebowakgomo, wat sy as deel van haar boerdery geïntegreer het.
Kenokatha Farms kweek spesialiteitsgroente soos baba-murgpampoentjies, broccoli, groenbone en suikermielies, wat aan winkels en markte regoor Suid-Afrika gelewer word.
“Ek het geleer hoe belangrik dit is om aan standaarde te voldoen, maar ook hoe om werk te delegeer. Jy kan nie alles self doen nie – jy moet jou span vertrou en saam groei.”
Dit was nie altyd maklik nie. Marktoegang en voldoening aan sertifisering het groot uitdagings gebring. “Ons het aanvanklik verliese gely omdat ons nie veilige markte en die nodige sertifikate gehad het nie. Maar daardie terugslae het my gedryf om planne te maak,” vertel sy.
In 2023 het Quinty by die Siyakhula-program aangesluit. Dit het haar manier van sake doen heeltemal verander.
“Ek het geleer hoe belangrik dit is om aan standaarde te voldoen, maar ook hoe om werk te delegeer. Jy kan nie alles self doen nie – jy moet jou span vertrou en saam groei,” verduidelik sy.
Kenokatha is nou op koers om Global GAP-sertifisering te kry – ’n belangrike stap vir voedselveiligheid en uitvoer. Met SPAR se hulp is sy besig om al die regte stelsels in plek te kry. “Ons produkte is goed, maar ons het die regte papierwerk nodig om dit te bewys. Ons is amper daar en ek sien uit na die oudit,” sê sy met selfvertroue.
“Begin waar jy is, gebruik wat jy het en leer aanhoudend. Omring jouself met mense wat saam met jou wil groei.”
Haar boerderye skep ook werksgeleenthede. Die Midrand-boerdery huur tot 15 seisoenale werkers tydens spitsseisoene, en haar Limpopo-plase is besig om op dieselfde vlak te kom. Die insluiting van haar familie se plaas het haar voorsieningsketting sterker gemaak en verseker dat sy aan die markte kan lewer.
Om haar drome te verwesenlik – soos die bou van ’n pakstoor, verkoelde vragmotors en beter logistiek – het sy onlangs aansoek gedoen vir R5 miljoen se Agri BEE-befondsing. Sy moet 10% self bydra en is hard aan die werk om die R500,000 in te samel. “Dit sal ons help om gaps in die voorsieningsketting uit te skakel en ons produkte vars en van hoë gehalte te hou,” verduidelik sy.
Quinty se passie lê nie net by boerdery nie, maar ook by mense. Sy is trots daarop dat haar plase ses permanente werkers en baie seisoenale werksgeleenthede skep.
Sy droom groot oor die toekoms. “Ek wil hê Kenokatha moet bekend wees vir innovasie en volhoubaarheid. Die Siyakhula-program het my gehelp om my visie opnuut te definieer,” sê sy.
Haar raad aan ander boere? “Begin waar jy is, gebruik wat jy het en leer aanhoudend. Omring jouself met mense wat saam met jou wil groei.”
Met haar deursettingsvermoë en die regte ondersteuning, bewys Quinty dat Suid-Afrika se landbousektor kan floreer en werklik ’n verskil kan maak.
Die 2024 Karoo Lamb Champs is vanjaar gehou in die historiese Pastoriestraat in Graaff-Reinet, en het weereens die uitsonderlike kwaliteit en erfenis van Suid-Afrikaanse lamsvleisproduksie ten toon gestel. Dié geleentheid, ’n viering van die beste Karoo-lam, is afgesluit met Chrisna Vermeulen wat as die uiteindelike kampioen gekroon is vir die vervaardiging van die lekkerste lam van die jaar.
Minki van der Westhuizen, Tessa Chamerlain, Iné Bester, Chrisna Vermeulen
Vermeulen het die gesogte titel van Karoo Lamb Champ verwerf asook ’n bronstrofee ter waarde van R50 000, gemaak deur Nic van Rensburg, en R25 000 kontant. Die tweede plek is aan Chrisna Venter toegeken, en die derde plek het aan Lukas Steenkamp gegaan.
Tydens vanjaar se kompetisie het 29 Karoo-lamboere, wie almal geregistreer is by die Karoolam-konsortium, die egtheid en kwaliteit van Karoolamsvleis ten toon gestel. Deelnemers is op streng kriteria beoordeel, insluitend vleis smaak, tekstuur, en algehele kwaliteit.
Die geleentheid was ’n ware gemeenskapsviering, met plaaslike inwoners wat ’n integrale rol daarin gespeel het om dit ’n sukses te maak. Al die bykosse wat die lamsvleis vergesel het, is gemaak volgens plaaslike resepte, met bestanddele verkry en voorberei deur die talentvolle inwoners van Graaff-Reinet, om die unieke kulinêre tradisies van die Karoo ten toon stel.
Pastoriestraat was vol vakansiegangers wat op pad is na die kus, baie van hierdie vakansiegangers het gestop om te kom deel in die feestelikhede en Lamb Champs-vleis by die plaaslike Pick ’n Pay te koop voor hulle verder reis. Hierdie spesiale aanbieding in die winkel het besoekers toegelaat om ’n stukkie van die Karoo se erfenis saam te neem, om te verseker dat hul vakansie-etes van die beste kwaliteit sal hê.
Optredes deur Ichnus en Juan Boucher het bygedra tot die opgewekte atmosfeer en ’n onvergeetlike ervaring vir die deelnemers geskep.
Die geleentheid was ’n ware gemeenskapsviering, met plaaslike inwoners wat ’n integrale rol daarin gespeel het om dit ’n sukses te maak.
Francois Rossouw, uitvoerende hoof van Saai, het sy dankbaarheid uitgespreek: “Hierdie geleentheid is meer as net ’n kompetisie – dit is ’n viering van die erfenis, veerkragtigheid en uitnemendheid van Karooboere. Baie geluk aan al die deelnemers vir hul harde werk en toewyding, en ’n spesiale dankie aan ons borge Pick ’n Pay, Toyota, en Karoolam-konsortium wat hierdie geleentheid moontlik gemaak het. Ons is ook baie dankbaar vir die gemeenskap van Graaff-Reinet wie se betrokkenheid hierdie viering so onvergeetlik gemaak het.”
Pick ’n Pay se deurlopende borgskap van Lamb Champs het ook die weg gebaan vir hul eksklusiewe kleinhandelaanbieding van Lamb Champs-vleis, direk verkry vanaf deelnemende boere. Hierdie inisiatief ondersteun nie net familieboere nie, maar verseker ook dat Suid-Afrikaners regoor die land die hoogste gehalte Karoolam kan geniet.
Vir meer inligting oor Lamb Champs en opkomende geleenthede besoek www.lambchamps.co.za.
AfriForum en Saai het die afgelope week ingetree om boere van die Noord-Kaap met droogtehulp te help nadat die regering nog nie hulp aan boere in die Williston-omgewing verskaf het nie. Die burgerregteorganisasie se Williston-tak, tesame met Saai, het 10 ton voer geskenk om die plaaslike gemeenskap en boere, wat gebuk gaan onder die voortdurende droogte, te ondersteun.
Die meeste boere in die omgewing het reeds tussen 60% en 80% van hul kudde verloor as gevolg van die ernstige droogte. AfriForum en Saai se skenking sal nou toesien dat 21 boere nagenoeg 6 500 kudde, bestaande uit skape, beeste en boerbokke, kan voer.
“Hoewel die regering versuim het om hulpbronne na die gebied te stuur, het AfriForum ingetree om die boere te ondersteun. Die feit dat die regering hande gevou sit is ’n bewys van sy ernstig agteruitgang. Dis onaanvaarbaar dat die regering nie sy verpligtinge teenoor die land se boere nakom nie. Hierdie droogte moet dadelik as ’n ramp verklaar word,” sê Tarien Cooks, rampbestuurspesialis vir AfriForum.
Die droogte duur al die afgelope 12 jaar in die gebied en die Suid-Afrikaanse Weerdiens (SAWD) voorspel dat die somerreënval vir die streek buitengewoon min gaan wees, wat nóg ’n groter las op die boere gaan plaas.
“Hierdie hulp oorbrug die huidige droogteperiode en die tyd wanneer daar weer geredelik voer beskikbaar sal wees. Dis tydelike verligting wat ons boere in staat sal stel om hul vee te onderhou totdat die natuur weer sy deel doen. Ons is baie dankbaar aan AfriForum vir sy volgehoue ondersteuning van die landbougemeenskap in hierdie uitdagende tyd,” sê Francois Rossouw, Saai se hoof uitvoerendebeampte.
AfriForum doen ’n beroep op die publiek om betrokke te raak by hierdie organisasies se pogings om droogtehulp aan boere te bied. Ondersteun AfriForum se noodfonds om www.afriforum.co.za te besoek vir meer inligting.
Bankbesonderhede vir AfriForum se noodfonds is as volg: Bank: Eerste Nasionale Bank Rekeninghouer: AfriForum MSW Takkode: 261550 Rekeningnommer: 623 498 98 398 Verwysing: Voer
Mark-eerste volhoubare oplossing vir jou somerbraai hierdie Kersfees. Premium, lankbrandende makadamia-neut brikette, alles terwyl jy omgewingsvriendelik bly. Nou beskikbaar in die Krugerwildtuin!
Suid-Afrika, Desember 2024 – Vir miljoene Suid-Afrikaners is somer die geur van ons nasionale tydverdryf: hout op die vuur, die geknetter van ’n tjop op die braai, en ure se genot in die buitelug. Namate die somer en feestyd nader kom, is Shisa Eco-brikette trots om die bekendstelling van sy volhoubare, premium braaibrikette aan te kondig – ontwerp om ’n omgewingsvriendelike braai-ervaring te bied.
Die vonk wat ’n revolusie aangesteek het
Dit het alles in 2020 begin toe Michael Duncan, ’n passievolle liefhebber van die bosveld en nou algemene bestuurder van Shisa Eco-brikette, aan ’n plaaslike boer voorgestel is wat met ’n unieke idee geëksperimenteer het: om makadamia-neutdoppe as rou materiaal te gebruik om omgewingsvriendelike, lankbrandende brikette te skep. Geïnspireer deur die potensiaal om koolstofvrystellings te verminder en ontbossing aan te pak, het Duncan die geleentheid aangegryp en Shisa Eco-brikette van stapel gestuur, met die doel om die mees volhoubare, premium braaibron op die mark te skep.
“Ons glo in die krag van die braai as ’n Suid-Afrikaanse tradisie, maar ons het ook geweet ons moes iets doen om die omgewingskade wat deur tradisionele houtskool veroorsaak word, aan te pak,” sê Duncan. “Ons eco-brikette brand skoner, langer, en word gemaak van ’n hernubare neweproduk van die makadamia-industrie, makadamia-neutdoppe – ’n organiese materiaal wat andersins vermors sou word. Dit is die perfekte oplossing vir Suid-Afrikaners wat hul somerbraais sonder skuldgevoel wil geniet, terwyl hulle weet dat hulle ’n verskil maak.”
’n Premium, lankbrandende brandstof vir die perfekte braai
Hierdie brikette skep ’n langdurige, atmosfeer-vlam wat die ervaring van brandende hout noukeurig naboots, sonder die vrystellings wat met tradisionele houtskool gepaard gaan. Shisa brikette produseer 80% minder fyn deeltjies en 75% minder koolstofmonoksied as gewone houtskool. Dit maak hulle nie net beter vir die lug wat ons inasem nie, maar ook beter vir die omgewing in die algemeen.
Volhoubaarheid as kernfokus
Die sleutel tot Shisa Eco-brikette se sukses lê in hul volhoubaarheid. Anders as tradisionele houtskool, wat verantwoordelik is vir grootskaalse ontbossing – met meer as 60% van die wêreld se houtskool afkomstig van Afrika – is Shisa Eco-brikette 100% koolstofneutraal.
“Ons skep nie net ’n uitstekende produk nie; ons beskerm ook die omgewing,” voeg Duncan by. “Shisa Eco-brikette bied ’n volhoubare oplossing wat nie op prestasie of kwaliteit kompromitteer nie, en ons is trots om deel te wees van ’n groeiende beweging wat die manier waarop mense oor hul impak op die planeet dink, verander.”
Van Kruger tot jou agterplaas
Benewens beskikbaar by uitgesoekte winkels, is Shisa Eco-brikette nou beskikbaar in die Krugerwildtuin – ’n plek wat na aan Duncan se hart lê. Die park het onlangs besoekers versoek om nie hout in te bring uit gebiede wat besmet is met plae soos die stompkopkewer nie, wat plaaslike ekosisteme bedreig. Deur ’n volhoubare, plaagvrye alternatief aan te bied, help Shisa Eco-brikette om die park se delikate omgewing te beskerm en ondersteun dit die langtermyn gesondheid daarvan.
Die afgelope dekade het wetenskaplikes 742 nuwe spesies plante en diere in Kongo ontdek, volgens die WWF-verslag, “New Life in the Congo Basin: a Decade of Species Discoveries (2013-2023)”. Dit sluit unieke spesies in soos nuwe soorte koffie, krokodille, elektriese visse, en die “lesula”-aap.
Mecistops_leptorhynchus_Central Africa (c) Nik Borrow
Hierdie ontdekkings beklemtoon die biodiversiteit van die Kongobekken en die kritieke rol daarvan in voedselvoorsiening, koolstofopname en lewensonderhoud vir plaaslike gemeenskappe. Die gebied, bekend as die “longe van Afrika,” is die wêreld se grootste koolstofwasbak en ’n sleutelhabitat vir bedreigde spesies. Dit speel ook ’n onontbeerlike rol in die volhoubaarheid van landbou-aktiwiteite en natuurlike hulpbronne vir meer as 75 miljoen mense.
Volgens Dr. Martin Kabaluapa, WWF se streeksdirekteur vir die Kongobekken, is die bewaring van hierdie ekosisteem noodsaaklik. “Hierdie ontdekkings herinner ons aan ons verantwoordelikheid om hierdie onvervangbare natuurlike erfenis te beskerm, nie net vir biodiversiteit nie, maar ook vir die mense wat daarvan afhanklik is,” sê hy.
Die verslag beklemtoon ook die belang van volhoubare bosbou en sertifisering. Navorsing wys dat FSC-gesertifiseerde bosgebiede in lande soos Gabon meer groot soogdiere soos gorillas en olifante huisves as nie-gesertifiseerde gebiede. Dit bewys dat volhoubare praktyke biodiversiteit kan beskerm terwyl ekonomiese voordele vir gemeenskappe geskep word.
WWF werk saam met regerings en plaaslike gemeenskappe om 30% van die streek teen 2030 onder beskerming te plaas. Boonop speel inheemse gemeenskappe ’n onmisbare rol in bewaring, met hul eeue oue kennis wat wetenskaplike navorsing aanvul.
Die Kongobekken bied ’n hoopvolle voorbeeld van hoe natuur- en gemeenskapsbelange hand aan hand kan gaan om voedselsekerheid en biodiversiteit te ondersteun.
Suiwelvervaardigers regoor Suid-Afrika word uitgenooi om in te skryf vir die 2025 Suid-Afrikaanse Suiwelkampioenskappe, die land se grootste en oudste suiwelkompetisie. Hierdie gesogte byeenkoms, wat vanjaar vir die 192ste keer plaasvind, word sedert 1834 deur Agri-Expo aangebied.
Die Suid-Afrikaanse Suiwelkampioenskappe lok elke jaar sowat 1 000 inskrywings van vervaardigers van regoor die land. Foto: Agri-Expo
Die kampioenskappe lok elke jaar sowat 1 000 inskrywings van groot, medium en klein vervaardigers wat om top-eerbewyse meeding, insluitend die SA Kampioen-titel, die Qualité-merk van Uitnemendheid, en die gesogte Produk van die Jaar-toekenning.
Alle Suid-Afrikaanse suiwelvervaardigers word genooi om teen 31 Januarie 2025 vir die 2025 SA Suiwelkampioenskappe in te skryf. Foto: Agri-Expo
Die kompetisie bestaan uit meer as 100 klasse, wat ‘n wye reeks suiwelprodukte insluit, van kaas, jogurt en melk tot room, botter, roomys en meer. Elke klaswenner word as SA Kampioen bekroon, terwyl die Qualité-merk, wat as die bedryf se hoogste toekenning beskou word, slegs toegeken word aan produkte van uitsonderlike gehalte wat aan streng kriteria voldoen. Die produk wat die hoogste algehele punt behaal, word as Produk van die Jaar aangewys.
‘n Paneel van 80 beoordelaars evalueer sowat 1 000 produkte tydens die Suid-Afrikaanse Suiwelkampioenskappe. Op die foto is die beoordelaar Laura Nyamukapa tydens die 2024-kampioenskappe. Foto: Agri-Expo
Volgens Breyton Milford, hoofbestuurder van Agri-Expo, dien die kampioenskappe as ‘n maatstaf vir uitnemendheid in die Suid-Afrikaanse suiwelbedryf. “Hierdie kompetisie stel vervaardigers in staat om hulself te meet teen die beste in die besigheid,” sê Milford. “Ons is bevoorreg om die bedryf te dien deur hierdie platform, wat moontlik gemaak word met die ondersteuning van ons platinumvennote, IMCD en DSM-Firmenich, en ander borge.
Die SA Suiwelkampioenskappe se hoofbeoordelaar Graham Sutherland, die beoordelaar en voedseltegnoloog Bianca Mollar, Breyton Milford, Hoofbestuurder van Agri-Expo, en die internasionale beoordelaar Steve Bullin tydens die beoordeling van die 191ste Suid-Afrikaanse Suiwelkampioenskappe in 2024. Foto: Agri-Expo
BELANGRIKE DATUMS • Inskrywings open: Maandag 2 Desember 2024 • Inskrywings sluit: Vrydag 31 Januarie 2025 • Beoordeling: Donderdag 20 Februarie en Vrydag 21 Februarie 2025, by Eensgezind, Durbanville • SA Suiweltoekennings-seremonie: Dinsdag 8 April 2025, by Eensgezind
Hierdie artikel is gebaseer op die Absa AgriTrends 2024 verslag, wat ‘n omvattende oorsig gee oor die huidige en verwagte tendense in die landbousektor in Suid-Afrika. Die landbousektor in Suid-Afrika het in 2024 verskeie uitdagings in die gesig gestaar, maar daar is ook ‘n aantal belowende tekens van herstel en groei. Hierdie artikel kyk na die belangrikste tendense wat die sektor beïnvloed, van graanmarkte tot hoëwaarde-uitvoermarkte en die impak van die rand op landbou-inkomste.
Die herstel van die rand
Na jare van swak prestasie, het die Suid-Afrikaanse rand in 2024 begin versterk. Politieke stabiliteit ná die verkiesings en die afwesigheid van beurtkrag het ‘n positiewe uitwerking op die ekonomie gehad. ’n Sterker rand het egter ‘n dubbele effek op die landbousektor: terwyl dit invoerkoste verlaag (spesifiek vir landbou-insette soos toerusting en kunsmis), kan dit die randwaarde van uitvoere negatief beïnvloed.
Graanmarkte: Die invloed van klimaatsverandering en wêreldwye vraag
Die dinamika in die graanmarkte bly sentraal in die landbousektor. Na die nadelige impak van die El Niño-verskynsel op Suid-Amerikaanse produksie, het Suid-Afrikaanse produsente ook ‘n afname in mielieproduksie gesien, hoewel die land steeds ‘n netto uitvoerder bly. In die koringmark het die oorlog tussen Rusland en Oekraïne pryse dramaties beïnvloed, veral omdat hierdie twee lande voorheen vir 30% van die wêreld se koring-uitvoer verantwoordelik was.
Vir Suid-Afrika is die uitdaging om die balans tussen hoë produksiekoste en wêreldwye pryse te handhaaf, veral aangesien lande soos Egipte en Rusland toenemend mededingend raak.
Terselfdertyd sal nuwe tegnologieë en investering in produktiwiteit die sleutel wees om volhoubare groei in hierdie sektor te ondersteun.
Lewendehawe: ’n Fokus op siektebeheer en uitvoermarkte
Die lewendehawemarkte in Suid-Afrika het gemengde resultate gelewer in 2024.
Beeskarkaspryse het gematig toegeneem, ondersteun deur verbeterde verbruikersvertroue en ’n afname in brandstofkoste. Tog bly siektebeheer ‘n kernfaktor, veral met die voortdurende bedreiging van bek-en-klouseer.
Die skape- en lammersmark het ook uitdagings ondervind, met pryse wat onder druk gebly het as gevolg van droogte en kudde-uitbreidings wat beperk is. Die Suid-Afrikaanse uitvoermark vir lewendehawe, veral na die Midde-Ooste, bly egter ’n groot geleentheid vir groei.
Hoëwaarde-uitvoere: Avokado’s en sitrus
Suid-Afrika se hoëwaarde-uitvoersektor het in 2024 verskeie uitdagings ondervind, insluitend hoë produksiekoste en logistieke struikelblokke. Tog is daar sekere sektore wat belowende groei toon. Avokado’s het nuwe marktoegang tot lande soos China en Indië verkry, wat die potensiaal het om hierdie markte verder uit te brei.
Sitrusprodusente het voordeel getrek uit stygende sappryse weens die impak van El Niño in Brasilië, wat lewensvatbaarheid vir klas-2 en klas-3 vrugte ondersteun het.
Beleggings en produktiwiteit
Een van die belangrikste drywers van volhoubare groei in die sektor is belegging in nuwe tegnologieë en die verhoging van produktiwiteit. Met verbeterde saadtegnologie en presisie-boerdery, kan Suid-Afrikaanse produsente steeds mededingend bly in ‘n veranderende wêreldmark. Belangrike faktore soos watergebruik, energiebesparing, en optimale oesopbrengste sal egter ‘n groot invloed hê op toekomstige winsgewendheid.
Die toekoms van Suid-Afrika se landbou
Die toekoms is belowend, maar daar is steeds verskeie uitdagings wat die sektor in die gesig staar. Beleggings in tegnologie, siektebeheer, en internasionale markuitbreiding sal krities wees om die momentum te behou. Met die oog op 2025, voorspel markanaliste dat pryse vir hoëwaarde-uitvoere en vleis kan herstel namate globale vraag stabiliseer. Produsente sal ook moet aanpas by klimaatsverandering en die toenemende koste van produksie.
In geheel kan die landbousektor in Suid-Afrika die toekoms met optimisme betree, mits daar aanhoudende aanpassings en innovasies is om die uitdagings die hoof te bied.
Slotsom
Die landbouvooruitsigte vir 2024 en verder dui op matige groei, met die potensiaal vir verdere verbetering in uitvoermarkte en pryse. Produsente sal egter strategies moet beplan om die aanhoudende mededinging en koste-uitdagings te oorkom.
Woorde: Danie Keet, Fotografie: Mia Truter en verskaf
Daar is net een manier om landbouprodukte volledig volhoubaar te bestuur, en dit is om die hele waardeketting te belê. En dit is presies wat Winterwood Farms deur sy vertakkinge in Suid-Afrika doen – en watter beter plek om ’n groot deel hiervan te bedryf as in die vrugbare Porterville-omgewing.
Ongeveer 12 km buite Porterville, aan die voet van die Winterhoek-berge, lê een van die Wes-Kaap se grootste bloubessieplase en ’n reuse-bloubessiepakstoor. Lushof Fruit is in 2006 deur Stephen Taylor bekom en was aanvanklik ’n wyndruiwe-produserende plaas. Die meeste druiwe is egter gou uitgekap om plek te maak vir organiese bloubessies, wat vandag die kern van hierdie onderneming se Wes-Kaapse tak is.
Uitbreiding van produksie in ander streke
Twee plase, Lushof Fruit en Dreammaker Fruit, vorm die basis vir een van die grootste bloubessie-ondernemings in die land. Op Portervilleberg, waar Dreammaker met sy twee produksie-eenhede, Teeland en Zuurvlakte, geleë is, is Jan Kemp-Vorster die produksiebestuurder van die plaas van ongeveer 71 ha. Op Lushof is Rupert Erasmus die man wat moet toesien dat dinge glad verloop op hierdie stuk grond, waar daar tans 43 ha bloubessies organies verbou word. Daar is ook 25 ha tafeldruiwe gevestig.
Maar, soos die oumense gesê het, nog is dit het einde niet. Daar is ook nog ’n bloubessieplaas van 11 ha by Villiersdorp wat tans na 30 ha uitgebrei word. En twee plase in Limpopo – Kruger Berries, tans 42 ha, met uitbreidings tot 61 ha wat wag, en Bush Valley Berries, wat van sy huidige 11 ha tot byna 40 ha in die volgende drie jaar vergroot gaan word as alles volgens plan verloop.
Wêreldwye bloubessiemarkte: Bloubessiemarkte het ’n aansienlike toename in vraag ervaar, veral in streke soos die VSA, EU, China en die VK, wat wêreldwye verbruik oorheers. Ten spyte van konstante vraag, het produksie in 2023 uitdagings in die gesig gestaar weens die impak van El Niño. Vir die eerste keer in meer as 20 jaar het wêreldwye produksie ’n effense afname van 1,5% gesien, wat grootliks toegeskryf word aan ’n 21% afname in Peru se produksie. Ander streke soos die VSA, Kanada en Chili het kleiner dalings ervaar, terwyl China se bloubessieproduksie steeds aanhou groei. (Bron: BFAP)
Internasionale verbintenis en pakhuise
Ons gesels in die raadsaal van Dreampack en praat met die gedugte span wat aan die stuur van sake staan. Martin Smit is die finansiële bestuurder, Dylan Coleman die hoofbestuurder, Rupert Erasmus die Lushof-plaasbestuurder, Dawid de Vries die pakhuisbestuurder, en Jan Kemp-Vorster die bestuurder van Dreammaker. Die hoofaandeelhouer in die Winterwood-onderneming is Stephen Taylor, met sy basis in die Verenigde Koninkryk.
Stephen bedryf plase in Pole en die VK, en het ’n groot vrugte-pakhuis in Kent, Engeland. Hy het begin met die verpakking van bessies en het gou gesukkel met voorraad. Om dit te oorkom, het hy die voorraadketting stroomop geskep deur die vestiging van sy produksieplase in Pole en Suid-Afrika. Deur die bedryf van plase in sowel die noordelike as suidelike halfrond, met hul teenoorgestelde seisoene, kon hy verseker dat sy pakstore die hele jaar produkte het om te verwerk.
Dreampack se reuse-pakstoor is ’n toonbeeld van moderne tegnologie en ’n masjien wat op goed geoliede wiele hierdie segment van die sagtevrugtebedryf bedien. Die koelkamer en verpakkingsaanleg lewer verkoelingsdienste aan talle tafeldruifboere in die omgewing en is tegelykertyd ’n druiwe- en bloubessiepakhuis op dieselfde terrein, min of meer onder een dak.
PRODUSENTE DEEL HULLE WENKE
Bestuur van water: Hoewel bloubessies geweldig duur is om te vestig, is die opbrengste baie beter as met sagte- of steenvrugte,” vertel Nigel Diceys van Rora Orchards in Wolseley.
Hulle rye is heelwat nader aan mekaar geplant as wat die normale gebruik is, om hul opbrengste te verhoog. Hulle plante staan in potte en nie direk in die grond nie sodat hul water- en voedingstowwe te beheer. Elke pot is met drupbesproeiing toegerus.
Nigel sê oor die jare het die natuur hom geleer dat jy die regte dinge op die regte tyd moet aanpak. As jy teen die natuurlike vloei van die natuur werk, gaan jy terugslae ondervind. Droogtes was hul grootste uitdaging oor jare, tesame met stygende uitgawes.
“Ons het geleer om meer ekonomies met ons waterbronne te boer; die blokke wat nie goed dra nie, uit te haal en beter aanplantings te doen. Die dae toe jy met 40 hektaar ’n goeie lewe kon lei, is verby. Vandag moet jy groter en slimmer boer.
Strategie vir diversifikasie en geografiese uitbreiding
“Ons bedryfsbeginsels is dat ons glo om by alle fasette van die waardeketting betrokke te wees. In Suid-Afrika is daar verskeie bloubessieproduksiestreke waar ons die beste variëteite vir die tydsgleuf probeer kweek,” verduidelik Dylan.
“Ons wil nie ons seisoene probeer uitrek nie, dus kweek ons die bessies waar hulle natuurlik die beste aangepas is sodat ons die beste gehalte en opbrengs sal kry. Ons verleng ons seisoene deur geografies verskillende areas te gebruik, elkeen met geskikte omstandighede vir die beste kwaliteit produkte. Dit is hoekom ons plase in die noorde van die land het, waar ons in Julie begin oes tot bo-op Portervilleberg, waar ons tot einde Februarie op Dreammaker sal oes.”
Hy sê hulle verkies om verskillende Suid-Afrikaanse streke wat vroeë-, middel- en laatproduksie lewer, te identifiseer en dan die variëteit wat die beste aard in daardie streke te verbou.
Rupert Erasmus, Lushof se plaasbestuurder, Martin Smit, die finansiële bestuurder, en Dylan Coleman, hoofbestuurder.
Bemarking en internasionale handelsgeleenthede
“Ons is nie net betrokke by primêre produksie op ons plase in Suid-Afrika nie, maar ook met die intellektuele eiendom van die kultivars wat ons kweek en verbou. Dit is ons besigheidstrategie – nie die uitbreiding van seisoene nie, maar die benutting van geografiese gebiede waar die bessies goed aard, en dan die res van die waardeketting. So kan ons verseker dat ons vir agt maande van die jaar bessies kan kweek en bemark,” verduidelik Dylan.
Martin verduidelik dat hulle hoofsaaklik bessies uitvoer in bakkies van 600 g. Al die grootmaatbessies wat uitgevoer word, word dan weer herverpak volgens die spesifieke kliënt se behoeftes en voorkeure. Die grootste gedeelte gaan na die VK en EU, maar met markte soos die Midde- en Verre-Ooste wat ook ontwikkel word.
“Op die plaaslike mark is daar baie geleentheid in die vroeë- en laatseisoen. Die meerderheid van die bessies wat in Januarie en Februarie op Zuurvlakte geoes word, word aan die plaaslike mark via Berryworld Local gelewer, wat vir ons goeie opbrengste verseker.
Daar kom egter soms ’n punt in veral die plaaslike mark wanneer alle produsente voorraad het en dinge dan bietjie moeilik raak. Maar ons speel sterk in die vroeë- en laatseisoen op die plaaslike mark danksy die feit dat ons gediversifiseerde produksiegebiede bestuur en met gestruktureerde kleinhandelprogramme werk,” verduidelik hy.
Volgens Martin probeer hulle deurgaans om premium produkte aan die plaaslike mark te verskaf, wat soms strenger vereistes het as die uitvoermark.
PRODUSENTE DEEL HULLE WENKE
Toediening van chemie: Vir Albert Smith, algemene bestuurder van Kruger Berries in Limpopo, is grondgesondheid ‘n kritiese aspek wat noukeurig bestuur moet word. Hy sê bessies hou van suurgrond en hulle fokus dus op die pH-waarde van die grond as deel van hulle regstelling.
“Elke keer wanneer ons bessies water kry, word daar ook vloeibare kunsmis toegedien. Ons doen ook blaarontledings sodat ons gereeld die nodige regstelling kan doen.”
Omdat hulle meeste van die bessies uitvoer, is die onthoudingperiode van chemiese plaagbeheertoedienings baie belangrik. Maar dié vereistes ten opsigte van meervoudige liniêre regressie (MLR) maak dit moeilik om insekte te beheer.
“Ons het al hoe minder middels wat ons kan gebruik om sekere insekte te beheer. Biologiese beheer werk goed in die Kaap, maar hier by ons het ons baie meer insekte as gevolg van die warmer winters. Die natuurlike vrugte wat in die omgewing voorkom, soos maroelas, kompliseer ook ons insekbeheer,” sê hy.
Pakstoor- en verkoelingsinfrastruktuur
Die Dreampack-pakstoor wat die tafeldruiwe en bloubessies verpak, is ’n enorme aanleg met die mees moderne verkoelings- en pakinfrastruktuur wat spesiaal ontwerp is vir die doeltreffende en vinnige hantering van die bloubessies.
“Ons hanteer jaarliks tussen 15 000 en 17 000 palette tafeldruiwe, oftewel 750 skeepsvraghouers. Dit kom neer op ongeveer 2,7 miljoen kartonne druiwe wat ons verkoel en verskeep. Hiervan word ongeveer 100 000 kartonne deur ons eie plaas geproduseer, maar ons lewer ook dienste aan verskeie ander tafeldruifprodusente, van groot tot klein kwekers.
Dawid de Vries is die pakhuisbestuurder by Dreampack.
“Vanjaar verwag ons om ongeveer 800 t van ons eie bessies te hanteer, maar vir die volle seisoen kan tot 1 000 t deur die pakhuis gestuur word, waarvan 30% vir derde partye is.
Plaaslike bloubessiebedryf oorsig:
Die Suid-Afrikaanse bloubessiebedryf het in 2023 goed presteer met ‘n styging in uitvoere, al was daar uitdagings. Boere se wins bly onder druk weens stygende lone, gehaltestandaarde en bestuur van opbrengs en koste.
Produksie sal waarskynlik steeds groei, maar teen ‘n stadiger pas. Teen 2033 word verwag dat produksie 46 700 ton sal bereik, met beter opbrengste, maar min uitbreiding in nuwe aanplantings. Pryse sal waarskynlik stabiel bly, maar kan afplat as inflasie in ag geneem word. Daar is goeie groeigeleenthede vir die bedryf, veral met verbeterde uitvoerkapasiteit, maar wêreldwye mededinging en markonbestendigheid sal uitdagings bly. Dit sal belangrik wees om slim kostebestuur en aanpassings in beleide te implementeer om die bedryf se groei voort te sit. (Bron: BFAP)
Volhoubare organiese boerdery
Op Lushof is werkers besig in die bessieboorde waar organiese landboupraktyke toegepas word.
“Ons boer nie organies bloot omdat dit gesonder is as ander praktyke nie, maar omdat dit beter pryse lewer. Daar is ’n goeie mark vir organiese produkte en as dit reg gedoen word, is daar goeie opbrengs op belegging, maar dit word gedoen teen verhoogde insetkoste per hektaar en verlaagde opbrengs per hektaar teenoor konvensionele produksie. Ons is organies gesertifiseer en gebruik net organies-gesertifiseerde produkte,” vertel Rupert.
Hulle spuit net vir vrugtevlieg, maar die valskodlingmot steek ook nou en dan kop uit, en dan moet ons dit biologies beheer. In organiese boerdery is dit belangrik om die plante en vrugte gesond te hou as die weersomstandighede moeilik raak. Onverwagte of ontydige reën kan donsskimmel en ander swamsiektes veroorsaak, en dan moet ons vinnig optree.”
Hy verduidelik dat hulle voortdurend toetsblokke op die plaas plant om te kyk wat die beste op verskillende plase vaar. Daar word ook soms in potte en soms in die grond geplant, afhangende van die grondgesteldheid.
Potte is uiteraard duurder as direkte plant in die grond, maar aan die ander kant kan ’n mens elke plant byna individueel bestuur en is daar besparings van waterverbruik en voedingstowwe as potte gebruik word. Op Lushof, waar ’n nuwe stuk grond nou vir nog bloubessies gebruik gaan word, is dit baie klipperig, en potte gaan gebruik word, terwyl die grootste gedeelte van die res van die plaas se bome direk in die grond geplant is.
“Sommige van die bessiekultivars op Lushof is al meer as 15 jaar in die grond. Sommige variëteite kom reeds vroeg in die mark en verdien dan goeie opbrengste, en ons organiese bessies gaan direk na die VK of EU.
“Ons wil egter begin om ouer variëteite uit te haal as dit nie meer geld maak nie, ter wille van hoër opbrengs en kwaliteit van die nuwe variëteite,” sê Rupert.
Ons gebruik beskermende nette bo-oor die meeste boorde om ons teen veral wind en voëls te beskerm.
Vooruitsigte vir die bloubessiebedryf
Die Dreammaker-plase Teeland en Zuurvlakte lê tussen 700 m en 1 000 m bo seespieël en het ’n gesamentlike oppervlak van ongeveer 853 ha, waarvan 71 ha bloubessies is. Op die hoërliggende Zuurvlakte is daar genoeg koue-eenhede vir die NHB-bloubessievariëteite wat nie so goed op laerliggende gebiede aard nie. Op Teeland, net sowat 2 km van Zuurvlakte, maar 700 m bo seespieël, gedy SHB-variëteite beter en het minder koue-eenhede nodig,” verduidelik hy.
Martin glo dat die bessieseisoen vanjaar weer kan kop optel en dat die probleme in die Peruviaanse mark dalk tot hul voordeel kan wees.
“Pryse lyk sover vanjaar goed, en die noorde van die land het goeie koue-eenhede gekry, en die Wes-Kaap se natste Julie en Augustus in baie dekades behoort ’n effek te hê op produksie. Ons wag nou om te sien wat dit aan die oes gaan doen, maar die bessies wil koue en reën hê, maar nie te veel nie. Nou soek die plante son sodat ons groei kan kry. Julie en Augustus is belangrike bestuiwingsmaande vir ons, en ons weet nog nie wat die weer daaraan gaan doen nie.
Vanjaar lyk egter meer positief as die voorafgaande vier of vyf jaar, en daar word planne gemaak om weer te belê in die bedryf,” sê Martin.
PRODUSENTE DEEL HULLE WENKE
Bloubessies as ‘n vertakking vir risikobestuur: In 2013 het Van Zyl De Wet van Retreat Boerdery in Roberton ’n besluit geneem oor die uitbreiding van die plaas. Ek het vir my pa gesê ons kan nog wyndruiwe plant, maar in daardie stadium het dit maar sleg met die wynbedryf gegaan.
“Ek het ook vir myself gesê dat ek die maksimum opbrengs uit elke kubieke meter beskikbare water moet kry en het daarom besluit om meer intensiewe vertakkings te ondersoek.
”Jy moet besluit wat jou behoeftes is en wat jy nodig het. Jy kan jouself baie maklik bankrot spaar. Ek het al in my kort tydjie hier foute gemaak en geleer – my buurman het gesê party ouens leer swaar, en ander leer nooit nie.”
Van Zyl meen hy kan nie elke keer agter iets anders aan hardloop nie, maar moet terselfdertyd sy risiko’s versprei. Hy wil fokus op die vertakkings wat hy tans het en almal uitbrei tot noemenswaardige eenhede. Solank hy elke hektaar tot sy absolute optimum kan benut, behoort hy die voor- en teenspoed van al die verskillende vertakkings te kan deursien.
Van Zyl fokus op perskes vir inmaak, appelkose, sitrus en bloubessies. Dan is daar natuurlik nog sy wyndruiwe.
“Ek wou in ’n stadium ook pere aanplant en het my huiswerk net begin doen. Ek het na ’n peerboerdery in Wolseley gaan kyk, maar toe die tegniese beampte my vra hoeveel koue-eenhede ons het, was sy antwoord eenvoudig: “Jy kan nie pere plant nie. Môre, wil jy koffie hê?”
Van Zyl het ook die aanplant van kersies oorweeg, maar besef dat hy dan ’n bottelnek in die oesseisoen gaan veroorsaak wat te veel arbeid gaan vereis. In samewerking met United Export is die bloubesssies, buiten die wyndruiwe, sy groot fokuspunt in die boerdery en maak dit ’n kerndeel van sy besigheid uit. Hy is baie in sy skik met die ondersteuning wat United Export aan hom as produsent bied en kan hy met vertroue dié deel van sy onderneming bedryf. “Die intellektuele eiendom, kennis en advies wat hulle bereid is om met produsente te deel, is eenvoudig ongelooflik. Dit maak dit soveel makliker as jy weet jy het die regte plantmateriaal en die gepaardgaande tegniese advies, om vrugte van goeie gehalte aan die kliënte te verskaf.
“Die verskil tussen ’n suksesvolle bloubessieboerdery en ’n mislukte een is baie klein. Klein foutjies kan tot groot finansiële verliese lei. Daarom is tegniese ondersteuning van groot belang.
Van Zyl beskryf sy jaarprogam as vol en besig, met min tyd vir ander dinge tussenin.
“Gelukkig is dit so dat ek oor Kerstyd darem ’n week kan afvat tussen die oesprogramme van die verskillende vertakkings. Die siklus begin min of meer in Julie met die bloubessies – wat tot middel-Desember aangaan. Dan is daar ’n kort oorvleueling met die appelkose; die perskes begin daarna; gevolg deur die wyndruiwe in Januarie; dan die suurlemoene en nartjies en so gaan ons aan,” vertel die jong produsent.
Danksy die kundigheid en professionele ondersteuning deur Kynoch se raadgewers, het kersieboere in die noordelike streek van Suid-Afrika vanjaar ’n besonder goeie kersie-oes gehad. Die maatskappy bied kersieprodusente ’n omvattende en volledige bemestingsprogram, terwyl persoonlike kontak met die produsente verseker dat die regte toedienings geskied.
Kersies is nie inheems aan suidelike Afrika nie en kom oorspronklik uit Asië. Verbouingsgebiede in Suid-Afrika is hoofsaak-lik in die Wes-Kaap, die oostelike deel van die Vrystaat en Mpumalanga. Produksie deur kommersiële produsente en kleinboere is nog taamlik beperk en slegs ongeveer 3 000 ton word jaarliks landwyd geproduseer.
Godfrey Hartman, landboukundige by Kynoch in die noordelike streek, sê hulle volg ’n holistiese benadering wanneer dit by hul produk- en adviesdienste vir kersieboere kom.
“Ons kyk na die totale prentjie van ’n produsent en verseker so dat hulle die regte reeks Kynoch-produkte kry om hul kersie-bedryf te ondersteun. Ons lewer nie net bemestingstowwe by hulle af nie, maar maak seker dat die water se pH-balans reg is, kyk na die grondgesondheid, die boom- of struikgesondheid en ook selfs na die topografie van die gebied waar die kersies geplant is.
“Ons lewer nie net bemestingstowwe by hulle af nie, maar maak seker dat die water se pH balans reg is, kyk na die grondgesondheid, die boom- of struikgesondheid en ook selfs na die topografie van die gebied waar die kersies geplant is.”
“Kersies het heelwat koue-eenhede nodig om goeie set te verseker en om nuwe lote te laat groei sodra hulle uit dormansie kom. Nodige regstellings vir die grond is belangrik om in ag te neem en te implementeer indien nodig, soos byvoorbeeld gipsregstellings, asook die toevoeging van ander kalsiumbymiddels voordat dormansie gebreek word. Spesialisprodukte word vroeg in die seisoen toegedien om vroeë wortelontwikkeling en groei te ondersteun. Hierdie word gewoonlik saam met ons Kynoch-produkte deur die besproeiingswater versprei om egalige toediening na al die plante te verseker. Ons kan ook later in die seisoen ’n verskeidenheid produkte op die blare spuit om die plante verder te ondersteun. Ons het ook ondersteuningsmiddels wat veral help dat ons voedingsmiddels beter deur die kersieplante opgeneem word. Hierdie produkte dra by tot verbeterde vrugvorming en drag,” sê Godfrey.
“Een van die produsente wat ons met hierdie produkte ondersteun, het vanjaar ’n 98%-uitpak gehad – en dit op plante wat maar slegs drie jaar oud is,” vertel Godfrey.
Hy beklemtoon dat Kynoch nie bloot bemestingstowwe by produsente aflewer nie, maar dat hulle die produsente deurgaans bystaan en probleme gesamentlik aanspreek. Indien daar tekorte in die grond of by die plante geïdentifiseer word, is daar verskeie ander produkte in die Kynoch-reeks wat vir spesifieke grond- en plantgesteldheid aangewend kan word.
“Ons lewer nie net bemestingstowwe by hulle af nie, maar maak seker dat die water se pH balans reg is, kyk na die grondgesondheid, die boom- of struikgesondheid en ook selfs na die topografie van die gebied waar die kersies geplant is.”
Subscribe to your free access to the Grond tot Mond content hub with weekly updated on fresh content.
